مقدمه:
صنعت مرغ تخمگذار کشور، به عنوان یکی از ارکان مهم تأمین امنیت غذایی، این روزها با چالش‌های ساختاری و مدیریتی عمیقی دست و پنجه نرم می‌کند. کانون سراسری مرغ تخمگذار و عضو فدراسیون طیور ایران، وظیفه خود می‌داند تا با رویکردی کارشناسی و دلسوزانه، وضعیت کنونی را تبیین و نسبت به پیامدهای سیاست‌های جاری هشدار دهد. متأسفانه، عدم توازن در زنجیره تولید تخم مرغ ، از گله‌های اجداد تا قیمت مصرف‌کننده، سایه سنگینی بر سر تولیدکنندگان و در نهایت مصرف‌کنندگان افکنده است.
۱. بررسی وضعیت گله‌های اجداد تخمگذار و پیامدهای آن بر تولید جوجه مادری:
یکی از نگرانی‌های اصلی ما، افزایش بی‌رویه و بدون توجیه منطقی در تعداد گله‌های اجداد تخمگذار در کشور است. تا دو سال پیش، با وجود ۱۱ هزار قطعه اجداد تخمگذار، شاهد مازاد بر نیاز کشور در تولید جوجه مادری تخمگذاربودیم و این مقدار در کنار واردات سایر سویه های مادری که اجداد آنها در ایران نیست کاملا” نیاز کشور را برطرف می نمود. اما در سال ۱۴۰۳، این رقم بدون ملاحظات بازاری و خطرات آن برای سرمایه گذاری حلقه های بعدی به ۱۷,۴۲۰ قطعه افزایش یافته و در طول سال ۱۴۰۴ نیز این مقدار به ۱۹ هزار قطعه خواهد رسید که بسیار فراتر از حد نیاز معمول و احتیاطی کشور است.
این روند افزایشی، که بدون در نظر گرفتن ظرفیت جذب بازار صورت گرفته، پیامدهای جبران‌ناپذیری خواهد داشت. هر قطعه اجداد در طول سن اقتصادی خود قادر به تولید حدود ۷۰ قطعه جوجه مادری است؛ بنابراین، این افزایش بی‌رویه در گله‌های اجداد، منجر به تولیدی بالغ بر ۴۰ درصد بیش از نیاز واقعی کشور در بازار جوجه یک روزه مادری خواهد شد. نکته قابل تأمل‌تر این است که با وجود داخلی‌سازی تولید جوجه مادری سویه “بونز” در کشور از دو سال پیش، واردات سایر سویه‌های مادری (مانند شیور، نیک چیک، سوپرنیک) نه تنها کاهش نیافته، بلکه ادامه دارد. این رویه، به تشدید مازاد تولید در بازار جوجه یک روزه و متعاقباً تخم مرغ دامن زده و نیازمند بازنگری جدی و فوری در سیاست‌های وارداتی و تولیدی این بخش است.
۲. تحلیل وضعیت موجودی مرغ مادر و تأثیر آن بر تولید جوجه در سال 1403 و 1404:
در حال حاضر، موجودی مرغ مادر در کشور حدود ۱.۲ میلیون قطعه است که حاصل مانده مادرهای مانده از سال 1402 و جوجه‌ریزی تقریبی ۷۵۰ هزار قطعه در سال ۱۴۰۳ است. از نظر ظرفیت تولید، هر قطعه مرغ مادر در یک دوره ۷۵ هفته‌ای، قادر به تولید حداقل ۱۱۰ جوجه مادری است.
با در نظر گرفتن نیاز واقعی کشور به تنها ۵۸ میلیون قطعه جوجه تخمگذاردر سال، این میزان موجودی مرغ مادر و ظرفیت تولیدی آن، می‌تواند به مازاد حدود ۳۵ درصدی تولید جوجه منجر شود. این حجم از تولید، به وضوح فراتر از ظرفیت جذب بازار داخلی بوده و چالش‌های جدی را در کل زنجیره تأمین و بازار محصولات طیور، از جمله عدم تعادل عرضه و تقاضا و فشار بر قیمت‌ها، ایجاد خواهد کرد.
۳. تحلیل تولید تخم مرغ در سال ۱۴۰۳ و چالش‌های مازاد تولید در 1404 :
سال ۱۴۰۳، سالی پر از تناقض و چالش برای تولیدکنندگان تخم مرغ بود. طبق آمار رسمی (سماصطی)، میزان جوجه‌ریزی در بخش مرغ تخمگذار ۶۸.۵ میلیون قطعه اعلام شد، اما شواهد و اطلاعات میدانی حاکی از آن است که تعداد واقعی جوجه‌ریزی حدود ۷۷ میلیون قطعه بوده است. با احتساب تولید خالص ۲۵ کیلوگرم تخم مرغ (بدون کارتن) و بازدهی بالای ۸۰ درصدی تا سن ۹۰ هفتگی، این میزان جوجه‌ریزی منجر به تولید حداقل ۱.۴۸ میلیون تن تخم مرغ صنعتی در کشور شده است.
این حجم عظیم از تولید، در کنار حدود ۱۲۰ هزار تن تخم مرغ تولیدی توسط ماکیان روستایی، و با وجود صادرات ۱۵۹ هزار تنی در سال ۱۴۰۳، همچنان یک “گاف بزرگ برنامه‌ای” محسوب می‌شود. این عدم توازن بین تولید و مصرف (داخلی و صادراتی) نشان‌دهنده یک مازاد قابل توجه در عرضه تخم مرغ است که نیازمند توجه و راهکارهای جدی برای مدیریت بازار و جلوگیری از تحمیل ضرر به تولیدکنندگان است.
۴. معضلات مدیریتی، قدرت انحصاری و اعتراضات مرغداران:
متأسفانه، در این میان، تصمیم وزارت جهاد کشاورزی مبنی بر واگذاری تمامی مسئولیت‌های مربوط به بخش طیور به اتحادیه مرکزی مرغداران میهن، با چالش‌های جدی مواجه شده است. سود بسیار بالای حاصل از صادرات تخم مرغ، به بروز انحرافات اقتصادی و ایجاد قدرت انحصاری غیر شفاف و بدون نظارت عالیه وزارت جهاد کشاورزی منجر شده است.
این وضعیت، معضلات عدیده‌ای را در بخش تولید و عرضه به وجود آورده است، به طوری که مرغداران در سال جاری تاکنون بیش از سه بار در اعتراض به شرایط موجود، از جمله عدم تعادل در بازار و زیان‌های تحمیلی، تجمع کرده‌اند. اما با کمال تأسف، وزارت جهاد کشاورزی با وجود مسئولیت نظارت عالیه بر عملکرد اتحادیه و سهل‌انگاری آشکار در این زمینه، حاضر به پذیرش اشتباهات خود در اجرای برنامه‌های کارگروه تولید مرغ تخمگذار نیست و از گردن گرفتن تقصیرها سر باز می‌زند. این عدم پاسخگویی و ضعف نظارتی، به تشدید بحران‌ها در صنعت طیور کشور دامن زده است.
۵. تحلیل وضعیت قیمت‌گذاری و زیان تحمیلی به مرغداران:
در ادامه زنجیره این چالش‌ها، به موضوع قیمت‌گذاری تخم مرغ می‌رسیم. قیمت میانگین تخم مرغ که با در نظر گرفتن حداقل سود برای تولیدکننده، حداقل حدود ۶۸,۰۰۰ تومان بایستی باشد، متأسفانه طی چهار تا پنج ماه گذشته در مرغداری‌ها با میانگین حدود ۴۲,۰۰۰ تومان به فروش رسیده است.
این اختلاف فاحش میان قیمت براوردی با سود حداقلی و قیمت فروش واقعی، نشان‌دهنده زیان قابل توجهی است که به مرغداران تحمیل شده وبراحتی قابل جبران نمی باشد. این وضعیت نه تنها پایداری تولید را به خطر می‌اندازد، بلکه می‌تواند منجر به خروج تولیدکنندگان خرد و حتی بزرگ از بازار و در نتیجه، کمبود عرضه و افزایش ناگهانی و لجام‌گسیخته قیمت‌ها در آینده نزدیک شود که در نهایت به ضرر مصرف‌کننده خواهد بود.
نتیجه‌گیری و پیشنهادات:
کانون سراسری مرغ تخمگذار و فدراسیون طیور ایران قویاً معتقدند که ادامه این روند، آینده صنعت طیور کشور را با خطرات جدی مواجه خواهد کرد. از وزارت جهاد کشاورزی و کلیه نهادهای ذی‌ربط انتظار می‌رود که با جدیت و فوریت به موارد زیر رسیدگی کنند:
- بازنگری فوری در سیاست‌های واردات گله‌های اجداد و مرغ مادر: ضروری است واردات بر اساس نیاز واقعی کشور و با رویکرد حمایت از تولید داخلی ساماندهی شود.
- مدیریت هوشمندانه بازار جوجه یک روزه و تخم مرغ: برای جلوگیری از مازاد تولید و زیان تولیدکنندگان، نیازمند سازوکارهای دقیق تنظیم بازار هستیم.
- تقویت نظارت عالیه وزارت جهاد کشاورزی بر اتحادیه میهن : لازم است وزارتخانه با قاطعیت و شفافیت، مسئولیت‌های نظارتی خود را اعمال کرده و با هرگونه انحراف اقتصادی و رانت‌خواری برخورد کند.
- تعیین قیمت عادلانه و حمایت از تولیدکننده: قیمت‌گذاری تخم مرغ باید بر اساس واقعیت‌های تولید و با در نظر گرفتن سود منطقی برای مرغداران صورت گیرد تا تداوم تولید تضمین شود.
- ایجاد فضای رقابتی و شفاف در صادرات: شفافیت در فرآیندهای صادراتی و جلوگیری از انحصارطلبی، به نفع کل صنعت و تولیدکنندگان خواهد بود.
امید است با اتخاذ تصمیمات صحیح و حمایت واقعی از تولیدکنندگان، شاهد شکوفایی و پایداری صنعت طیور کشور باشیم