بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان همیشه یکی از چالش های اصلی صنعت طیور در ایران و جهان به شمار می رود. از این رو با توجه به آغاز شهریور ماه و افزایش خطر شیوع این درگیری حاد بین فارم های کشور مصاحبه ای با آقای دکتر عباس جمالی متخصص ویروس شناسی به انجام رسیده تا در خصوص آخرین وضعیت این ویروس مهلک طیور در جهان و نیز نکات کلیدی واکسیانسیون پرندگان هدف اطلاعات جدیدی جهت استفاده کلینسین های محترم و صاحبین فارم های طیور منتشر نماییم.

جناب آقای دکتر، ضمن عرض سلام خودتان را برای مخاطبان معرفی بفرمایید.
بنده عباس جمالی هستم دکترای تخصصی ویروس شناسی و این افتخار را داشتم که طی 20 سال فعالیت علمی در زمینه ویروس شناسی و طراحی واکسن آنفلوانزا در کشور مشغول باشم و به نوعی فناوری ساخت بذر آنفلوانزای فوق حاد پرندگان را در کشور پیش ببریم و تبدیل به یک محصولی کنیم که طی5 سال اخیر به صورت بسیار گسترده در فارم های سراسر کشور استفاده می شود.

آقای دکتر وضعیت ویروس و بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان سال گذشته چگونه بود و چشم انداز سال جاری آن را چگونه دیدید؟
سال گذشته به نظرم سال خیلی سختی بود تقریبا قبل از شروع سال سازمان بهداشت جهانی دام هشدار داد که با سخت ترین بحران در سال 2024 در خصوص آنفلوانزای فوق حاد پرندگان مواجه خواهیم شد و توصیه نمود که کشورها وارد برنامه واکسیناسیون بشوند. تلفات بسیار سنگینی در کشورهای مختلف داشتیم که شاید عجیب ترین آنها در ایالات متحده بود که نزدیک به 150 میلیون پرنده از دست داد و این باعث کمبود و افزایش زیاد قیمت تخم مرغ شد. در کشور ماهم بالاخره فشار سنگینی روی سیستم بهداشتی آمده و متاسفانه این فشار به نظر می رسد که امسال نیز ادامه خواهد داشت. دلیلش هم این است که کشور برزیل که در نیم کره جنوبی قرار دارد با این ویروس درگیر شده و این نشان می دهد که ویروس قصد توقف ندارد و به بحث بیماری زایی اش ادامه خواهد داد.
مهمترین نکته ای که در خصوص بیماری زایی و این ویروس به چشم می خورد این است که ما از سال 2017 که با ویروس H5N8 مواجه شدیم بحرانی را در کشور ما ایجاد کرد و در سال 2020 این ویروس تغییر پیدا کرد به ویروس H5N1 که خوشبختانه از لحاظ هماگلوتینین و ایمنی زایی تغییری پیدا نکرد اما از لحاظ بیماری زایی تغییراتی را داشت و از آن جمله طیف میزبانی اش را وسیع کرد یعنی علاوه بر پرندگان حالا می تواند به صورت حدواسط حتی از پستاندارانی نظیر گاو هم برای گسترش خود استفاده کند و ریسک درگیری انسان هم به نوعی افزایش پیدا کرد. به همین خاطر طی 3-2 سال اخیر واقعاً این ویروس در تمام دنیا کنترل ناپذیر شد که باعث شد سازمان بهداشت جهانی دام در خصوص استفاده از واکسیناسیون توصیه کند و هشدار دهد که واقعاً این ویروس بدون واکسن دیگر قابلیت کنترل ندارد.

نظر شما در خصوص واکسیناسیون چیست و در حال حاضر در کشور ما چه سیاستی وجود دارد؟
به نظرم برای دوستانی که از دید تجربی نگاه می کنند، ما از سال 1397-1396 که کشور وارد برنامه واکسیناسیون شد غیر از یک رویدادی که در خراسان جنوبی داشتیم که آن استان واکسیناسیون انجام نشده بود بیماری به نحو مثبتی کنترل شد و به نظر می رسد که سیاست واکسیناسیون تاثیر داشت. به خصوص اگر در نظر بگیریم که نسبت به ایالات متحده و سایر کشورها، کشور ما سال آرامی را گذراند در حالی که وقتی ما واکسن نمی زدیم مثلا در سال 1390-1389 و سال 1397-1396 بحرانی فراتر از تمام این کشورها داشتیم و درگیری های بسیار سنگین و تلفات بسیار سنگین هم در سال های 1390-1389 داشتیم و هم در سال 1397-1396 داشتیم که نزدیک نصف مرغ تخمگذار و تلفات در مادر و بوقلمون هم اتفاق افتاد. اینکه دنیا به شدت درگیر شده و در کشور ما آرامش نسبی حاکم است می تواند برگردد به بحث واکسیناسیون. اما در مورد سیاست واکسیناسیون که در کشور ما جواب داده است همانطور که از سوی دوستان هم در سازمان دامپزشکی مطرح می شود سیاست بر این نیست که یک فارم به طور اختصاصی مورد توجه قرار بگیرد، سیاست این است که واکسیناسیون انجام شود و هدف این است که اگر حتی یک فارم هم درگیر شود روند بیماری کند شود و بیماری به سایر فارم ها منتقل نشود در نتیجه سیاستی که به نظر می رسد در کشور ما دارد پیاده سازی می شود بر این مبناست که نه تک تک فارم ها را تحت توجه قرار دهند بلکه این است که کل کشور به طور ناگهانی درگیر تلفات و بیماری نشود و این سیاستی هست که به نظر می رسد برای سازمان دامپزشکی و کشور تا به امروز جواب داده و ما مشکل حادی نداشتیم.

با توجه به توضیحاتی که فرمودید چه پیشنهادی برای کلینیسین های فارم و صاحبین فارم های پرورش طیور دارید در خصوص واکسیناسیون و حفاظت از سرمایه های خود دارید؟
ببینید همانطور که خدمتتان عرض کردم نگاهی که در کشور حاکم است نگاه کلی نگر است یعنی اینکه در کل کشور ما باید بیماری را کنترل کنیم. اما نکته ای که وجود دارد این است که برای کشور یک نتیجه خوبی این سیاست داشته اما ممکن است یک دامپزشک یا یک صاحب فارم بگوید که علاوه بر اینکه برای کشور مهم است که بیماری کنترل شود، من دوست دارم از سرمایه و اعتبار خودم حفاظت کنم یعنی فارم اختصاصی که من دارم جزء آن فارم هایی نباشد که دچار بیماری شود و آن بیماری باعث شود که فارم من از بین برود و برای این باید چه کاری انجام بدهم؟

من چند نکته را خلاصه خدمتتان عرض می کنم و امیدوارم مورد توجه قرار بگیرد. یکی در خصوص بحث واکسیناسیون، ما گله های متفاوتی داریم واکسن می زنیم یعنی شامل واکسن های فارم های تخم گذار می شود فارم های مادر هم می شود و بوقلمون هم می شود. آن چیزی که ما دیدیم و می توانیم پیشنهاد کنیم این است که فارم های پولت 2 دوز واکسن به نسبت خوب است هرچند که هر 6 ماه حداقل باید یک پایش از لحاظ تیتر سرمی اتفاق افتد و در فارم های مادر به نظر می رسد که آن هم باید 3 دوز کامل تزریق شود. به خصوص من توصیه ام در مورد دوز اول هست.
آن چیزی که ایمنی را شکل می دهد علیه بیماری تزریق اول است یعنی این تزریق اول است که در جوجه ها سیستم ایمنی را شکل می دهد و تزریق های یادآور این را تقویت می کند. در نتیجه حتما تزریق اول در شرایطی باید باشد که گله تحت استرس و بیماری نباشد و دوز کامل بر اساس اینکه هر واکسن چه دستوری دارد تزریق شود که یک سیستم ایمنی مناسبی شکل بگیرد. نکته بعدی که باید مدنظر قرار دهیم همانطور که گفتیم پولت ها تا دو دوز معمولا کفایت می کند، مادر به نظر می رسد نیاز به 3 دوز دارند. نکته ای که وجود دارد گزارشی هست که آزمایشگاه رفرانس آنفلوانزای پرندگان در اتحادیه اروپا منتشر کرده است.
این گزارش به صراحت می گوید که واکسن ها بیشتر از 6 ماه نیمه عمر ندارند، یعنی وقتی 6 ماه از تزریق آخرین واکسن می گذرد با بررسی هایی که در اتحادیه اروپا انجام دادند در سایر نقاط دنیا گزارش ها را جمع کردند تا مواردی 50% گله در معرض خطر قرار می گیرد. چه فرقی وجود دارد بین واکسیناسیون آنفلوانزای فوق حاد پرندگان و نیوکاسل؟ شما در نظر بگیرید اگر واکسن نیوکاسل تزریق کنید و گله واکسن خورده باشد، در صورتی که 5-4% هم تلفات اتفاق بیفتد نسبت به حالتی که بدون واکسیناسیون مناسب ممکن است 40-30% تلفات اتفاق بیفد می گویید من واکسن زده ام و واکسن برای من کار کرده است.بحثی که وجود دارد این است که آنفلوانزای فوق حاد پرندگان اینگونه با آن برخورد نمی شود.
اگر واکسن 95% هم موثر باشد که موفقیت چشمگیری برای واکسیناسیون به شمار می رود باز هم گله معدوم می شود. از این رو تفاوت بسیار عمده ای بین واکسیناسیون آنفلوانزای فوق حاد پرندگان با هر واکسنی که شما مدنظر داشته باشید وجود دارد و این است که 5% هم شما تلفات داشته باشید 95% واکسن کارش را انجام داده باشد، باز هم گله را از دست می دهید. در خصوص بحث حفاظت از گله بر اساس رفرانس سازمان بهداشت جهانی ما یک خط قرمز داریم و یک خط سبز، خط قرمز وقتی هست که حتی 10 تا 15 درصد گله شما تیترش بیاید زیر 5 باشد و خط سبز وقتی است که گله شما تیتر بالای 7 داشته باشد. در نتیجه این که پایش کنید و از لحاظ سرولوژی بسنجید بخصوص وقتی که 5-4 ماه بعد از آخرین واکسیناسیونتان می گذرد که با افت تیتر مواجه نشوید بسیار بسیاز حائز اهمیت است اگر واقعا می خواهید گله تان را محفوظ نگه دارید چک کنید که تیتر گله شما در هیچ حالتی زیر 6 نباشد تا یک جمعیت ایمن داشته باشد که اگر احیاناً ویروسی در اطراف گله شما وارد شد حفاظت حداکثری را برای گله وجود داشته باشد و بیماری و گردش ویروس اتفاق نیفتد.

منبع: ITP NEWS